چگونه به بیماری عفونی دچار می شویم؟ نگاهی علمی بر ساز و کار کلی بیماری ها - مبصر کلاس

به گزارش مبصر کلاس، شاید این سوال برای هر فردی حداقل یک مرتبه پیش آمده که چطور به یک بیماری عفونی دچار می شویم؟ چرا باید هر از چند مدت شما مریض شوید، اما فردی دیگر در سال شاید یک مرتبه هم بیمار نشود؟ یک بیماری عفونی با چه ساز و کاری عمل می نماید؟ برای انبوهی از این سوالات می توان پاسخ های قابل قبولی را ارائه کرد.

میکروب ها به صورت روزمره در همه چیز یافت می شوند؛ از آب، هوا و خاک گرفته تا در داخل بدن موجودات زنده حتی انسان. سیستم ایمنی بدن انسان ها هم برای فعالیت نیاز دارد تا برخی باکتری های مهم در بخش روده واقع در دستگاه گوارشی، عملنمودهایی داشته باشند. با این حال، بر اساس متون مختلف اغلب میکروب ها برای انسان مضر تلقی می شوند. اگر از باکتری های مفید بدن فاکتور بگیریم، ورود بخش کمی از میکروب ها به داخل بدن می تواند عفونت های معینی را ایجاد کند. پیش از این که به آنالیز علل و عوامل عفونت زا بپردازیم، نیاز است تا واژه میکروب به درستی تعریف شود.

میکروب چیست؟

میکروب (Microbe) در لغت به معنای یک میکرو ارگانیسم یا موجود زنده در ابعاد میکرون است که موجب ایجاد بیماری یا فرایند تخمیر می شود. میکروب ها موجوداتی هستند که با چشم غیر مسلح نمی توان آنها را رویت کرد. به همین علت، ابزارهایی مثل میکروسکوپ اختراع شده تا ضمن آنالیز میکروب ها، مطالعاتی هم برای درک بهتر ساز و کار آنها تدارک دیده شود.

میکروب ها شامل باکتری ها، آرکی باکترها و یوکاریوت های تک سلولی هستند. این دسته از یوکاریوت ها ضمن داشتن هسته، الزاما به معنی مخرب بودن نیستند. از این گروه می توان به آمیب و پارامسیوم اشاره نمود. در برخی از متون و منابع، ویروس ها را هم جزء دسته بندی میکروب ها می دانند. با این حال، همچنان بحث بر سر این مسئله وجود دارد؛ چراکه ویروس ها را نمی توان یک موجود زنده دانست. در تعریف میکروب، به این نکته اشاره شده که باید با یک موجود زنده طرف حساب باشیم تا بتوان آن را میکروب بدانیم اما ویروس ها از یک رشته منفرد RNA و یک کپسول فسفولیپیدی تشکیل می شوند. به همین علت از لحاظ علمی بهتر است به ویروس، به چشم یک میکروب نگاه نشود. با تمام این تفاسیر، برخی متون باور دارند چون ویروس هم با چشمان غیر مسلح نمی توان رویت کرد، بنابراین بهتر است ویروس ها هم در دسته میکروب ها قرار گیرند.

میکروب ها الزاما همگی به یک شکل و قیافه در طبیعت وجود ندارند. اشکال مختلفی از میکروب ها گزارش شده است؛ از حالت استوانه ای گرفته تا کروی و موارد دیگر را می توان از اشکال میکروب ها دانست. با این حال تقریبا همگی از لحاظ میزان ، در یک حد و میزان هستند و از مقیاس میکرون خارج نمی شوند. از طرفی دیگر، میکروب ها معمولا رنگ خاصی ندارند و به همین علت، به سختی به وسیله رنگ های آزمایشگاهی رنگ آمیزی می شوند.

میکروب ها تقریبا همه چیز را مصرف می نمایند. برخلاف انسان ها که یک رژیم غذایی معینی دارند، میکروب ها از هر ماده ای در محیط می توانند به منظور بقا استفاده نمایند. میکروب ها می توانند حتی یکدیگر را هضم نموده یا حتی از نور خورشید و ماده های نیتروژنی و سولفور به منظور بقا بهره برداری نمایند. همان طور که پیش تر هم به این نکته اشاره شد، باکتری هایی در بدن انسان وجود دارند که از مواد غذایی موجود در روده ها به منظور حفظ بقای خود استفاده می نمایند. در حقیقت باکتری های روده ای اغلب چیزی را هضم می نمایند که ما انسان ها نمی توانیم؛ سلولز، ماده ای که ساختار اصلی دیواره سلولی گیاهان به شمار میرود.

آیا تمامی میکروب ها خطرناک هستند؟

بخش اعظمی از میکروب ها در تعامل با انسان ها نیستند. اگر انسان در تماس با میکروب ها قرار گیرد، بسته به میزان ورود میکروب ها به بدن می توان حکم قطعی صادر کرد. با این حال برخلاف ویروس ها، میکروب ها قرار نیست برای محیط اطرافشان الزاما مخرب و مضر باشند. یکی از خصیصه های مهم میکروب ها به خصوص باکتری ها در منفعت طلبی آنهاست. به این معنا تا زمانی که به میکروب ها سود رسانده شود، آنها تقریبا بی آزار خواهند بود. انسان با استفاده بیش از میزان آنتی بیوتیک ها موجب خطرناک شدن میکروب ها به خصوص باکتر ی ها می شود. ورود مواد آنتی بیوتیک به روده ها موجب تغییراتی در ساختار و رفتار میکروب های روده ای می شود. به تبع، واکنش و تعامل های تازهی بین میکروب و بدن انسان شکل می گیرد که به نفع سلامتی انسان نیست.

چگونه عفونت رخ می دهد؟

هنگامی عفونت رخ می دهد که میکروب ها در حجم و ابعاد زیاد وارد بدن موجود زنده شده و بدن را وادار به بروز واکنش می نمایند. برای وقوع عفونت، سه چیز نیاز است. در وهله اول به یک منبع نیاز است که در واقع خاستگاه عوامل عفونی به شمار می رود. این منابع معمولا سینک های دست شویی، سطوح مختلف اشیا و حتی پوست انسان می تواند باشد. میکروب ها قادر هستند تا در این اماکن به راحتی زندگی نمایند. در مرحله دوم به یک انسان مستعد به امراض مختلف نیاز است؛ فردی که سیستم ایمنی بدنش تضعیف شده یا قدرت دستگاه ایمنی بدنش به نحوی مختل شده است. در نهایت امر، فرایند انتقال باید انجام شود؛ یعنی میکروب ها از منبع به داخل بدن فرد انتقال یابند.

نحوه انتقال میکروب به بدن

میکروب ها به خودی خود قادر نیستند تا در محیط خارج از بدن حرکت نمایند. به همین منظور نیاز است تا به صورت تماسی، از یک منطقه کنده شده و به منطقه تازه اتصال یابند. به صورت کلی چهار روش برای انتقال میکروب به بدن وجود دارد:

حرکت تماسی

میکروب ها به وسیله تماس به راحتی نقل و انتقال پیدا می نمایند. برای مثال اگر پرستار یک کلینیک دستش آلوده شده باشد، او با دست زدن به ابزارهای پزشکی و سطوح مختلف در حقیقت در حال انتشار میکروب هاست. اگر او میکروب ها را به بدن فرد مستعد به بیماری بزند، در واقع اولین قدم برای مریض کردن فرد برداشته شده است.

انتقال از راه هوایی

اگر فرد بیمار که در داخل بدنش عفونت مهمی ایجاد شده، سرفه و عطسه های مکرر انجام دهد، قطرات آلوده به میکروب در فاصله کوتاهی از بیمار به بیرون پرتاب می شود. به همین علت، نیاز است تا افراد سالم حداقل 2 متر از بیماران و افراد مشکوک به بیماری فاصله بگیرند. از طرفی اگر چشم، بینی و دهان افراد حاضر در صحنه به وسیله چیزی پوشیده نشده باشد، میکروب ها می توانند به راحتی به وسیله بخش های اشاره شده به داخل بدن راه پیدا نمایند. ورود میکروب ها به بدن هم به منزله آغاز عفونت است.

تنفس

بیشتر مردم باور دارند که اگر بیمار عطسه و سرفه ای نکند، آنها به بیماری دچار نخواهند شد. این گزاره کاملا اشتباه است چون فرد در حال تنفس هم می تواند ذرات بسیار ریزی را که حاوی میکروب است در محیط اطرافش پخش کند. با این حال مدت زمان روبرو شدن بیمار با اطرافیانش معین نماینده میزان شدت وخامت عفونت در آنها است. باکتری های آسپرژیلوس و نان توبرکلوز مایکوباکتر نمونه بارزی از میکروب هایی هستند که مثل آب خوردن با تکلم و تنفس بیمار در محیط پخش می شوند.

جراحت

آسیب به بافت های بدن به وسیله اشیای تیز و برنده می تواند موجب انتقال عفونت های مختلف از جمله عفونت های میکروبی شود؛ چراکه با آسیب به یک بافت، برای مثال پوست بدن، اولین سد دفاعی بدن به نوعی به صورت موقتی از کار می افتد. همین مسئله کافی است تا باکتری ها و حتی ویروس های مختلف مثل هپاتیت B و ایدز به آسانی به درون بدن موجود زنده راه یابند. به همین علت، معمولا به افرادی که قرار است در کادر درمان مشغول به کار شوند، این مسائل را آموزش می دهند تا در حد امکان از برخورد اشیای تیز به دستانشان جلوگیری شده و اگر هم جراحتی ایجاد شود، آنها این توانایی را داشته باشند تا بدون اضطراب، اقدامات لازم را جهت جلوگیری از ورود عوامل عفونت زا انجام دهند.

آیا میکروب ها می توانند سلامتی روحی انسان را هم به خطر بیندازند؟

قبل از پرداختن به این موضوع ضروری است تا درباره ی یک راستا سیگنالی بیوشیمی دو طرفه به نام محور روده ای-مغزی (Gut-brain Axis) صحبت کنیم. این راستا سیگنالی موجب انتقال پیغام های مختلف و معینی بین دو دستگاه گوارشی و دستگاه عصبی مرکزی می شود. راستا سیگنالی محور روده ای-مغزی می تواند در حقیقت اطلاعاتی را از میکروب های روده ای به سیستم عصبی منتقل کند. مواد شیمیایی که از روده به وسیله میکروب ها ترشح می شود قادر است تا روی تکامل مغز از همان بدون تولد نقش به سزایی داشته باشد. در مطالعه ای معین شده که میکروب ها می توانند روی کارکرد حافظه، اضطراب و واکنش به استرس ها تاثیرگذار باشند. بعلاوه بیماری های دیگر مثل اسکیزوفرنی، افسردگی و اوتیسم هم به نظر می رسد به محور روده ای-مغزی ارتباط دارند.

نشانه های بیماری ها عفونی چیست؟

هر بیماری عفونی، نشانه و علائم مخصوص به خود را دارد. با این حال می توان علائم و نشانه های کلی برای عموم بیماری های عفونی در نظر گرفت که تقریبا در بیشتر اوقات در بدن انسان ها رویت می شود. بسته به میزان قدرت دستگاه ایمنی بدن و میزان میکروبی که وارد بدن شده، این علائم می تواند حادتر به نظر برسد. به همین منظور است که عده ای خیلی سریع تر و وخیم تر مریض می شوند و عده ای دیگر شاید در طول سال یک مرتبه به بیماری سخت دچار شوند. البته این مسئله به این معنا نیست که میکروب ها تنها یک مرتبه وارد بدن برخی از افراد می شوند. بلکه، میزان ورود میکروب ها در این دسته از افراد در حد و میزان ای نیست که علائم عفونت در آنها نمایان شود. بعلاوه ممکن است بسته به رژیم غذایی و سبک زندگی، افرادی توانسته باشند قدرت دستگاه ایمنی بدن شان را به شدت افزایش دهند که در برابر میکروب های عادی به راحتی آنها را نابود و به وسیله سیستم دستگاه ادراری دفع کند. جدا از تمامی این موارد، نشانه های کلی یک بیماری عفونی ساده به توضیح زیر است:

• تب
• اسهال و استفراغ
• خستگی و کوفتگی بدن
• درد عضلانی
• سرفه های مکرر

در صورت ابتلا به بیماری عفونی، چه زمان باید به دکتر رجوع کنیم؟

در اغلب اوقات عفونت هایی که در بدن رخ می دهند در حد و میزان ای نیست که حتما باید به پزشک مراجعه کرد؛ چراکه بدن با یک استراحت و تغذیه مناسب از پس آن برمی آید. با این حال، در برخی از حالت ها باید هر چه زودتر به مطب پزشک رفت تا بهبودی حاصل شود. اگر چنین علائمی دارید، باید هر چه سریع تر در پی مداوا باشید:

• قسمتی از بدن به وسیله یک حیوان مثل سگ گاز گرفته شده باشد
• ناتوانی و سختی در تنفس
• سرفه های مکرری که بیش از یک هفته به طول انجامیده
• تجربه سر دردهای حاد
• تجربه کهیر و تورم در بخش هایی از پوست بدن
• تب بسیار طولانی مدت و غیر قابل توصیف
• مسائل بینایی که به صورت ناگهانی ایجاد شده

آیا بیماری عفونی از مادر به نوزاد داخل رحم هم منتقل می شود؟

به طور کلی، سیستم دستگاه عروقی بدن نوزاد از ماه سوم به بعد به تدریج شکل می گیرد و به همین سبب، اغلب آلودگی ها و انتقال مواد آسیب زا از ماه سوم به بعد رخ می دهد. اگر خانم های حامله به یک بیماری عفونی دچار شوند، در اغلب اوقات این عفونت از ماه سوم به بعد به راحتی قابل انتقال به جنین خواهد بود؛ چراکه جنین به وسیله بافت جفت به بدن مادر اتصال دارد. به طور خلاصه وظیفه جفت، به جریان انداختن گردش خون در بدن و بعلاوه انتقال مواد مغذی به بدن جنین جهت رشد و تکامل است.

با تمامی این تفاسیر، جالب است بدانید هر چه جنین به ماه های آخر تکامل نزدیک تر می شود، شانس درگیر شدن با عفونت هم افزایش قابل توجهی پیدا می نماید. جنین معمولا مستعد دریافت ویروس ها مثل ویروس هپاتیت B است. انتقال موفقیت آمیز عوامل بیماری زا، به میزان مدت درگیر شدن بدن مادر با فاکتورهای بیماری زا بستگی دارد. از بیماری های خطرناکی که مادران باید در هنگام حاملگی به شدت از آن هراس داشته باشند می توان به سفیلیس، سرخجه، تریکومونیازیس، پاپیلوما ویروس و بعلاوه ویروس هپاتیت C اشاره نمود. البته ایجاد بیماری در جنین تنها با ورود میکروب به داخل بدنش رخ نمی دهد و مواد شیمیایی و طبیعی دیگری هم موجب بروز اختلال ها و ناهنجاری های متنوع در جنین می شود.

اقدامات لازم برای جلوگیری از ابتلا به بیماری های عفونی

در زمان نگارش این مقاله، هیچ راه حلی موثر و صد در صد تضمینی برای عدم ابتلا به بیماری عفونی گزارش نشده است؛ چراکه انسان در هر صورت پس از مدت های مدیدی هم که شده به بیماری دچار می شود. بحث تنها سر میزان و حجم میکروب هایی است که باید به داخل بدن وارد شوند تا علائم بیماری ظهور پیدا کند. با این حال، اگر چند اقدام ساده اما مهم زیر را رعایت کنید، احتمال ابتلا به بیماری های عفونی تا حد زیادی کاهش پیدا می نماید.

شستن دست ها

پیش از صرف غذا و حتی دست زدن به غذا باید دست ها را با مایع و صابون به خوبی شست. از آنجایی که ویروس ها یک لایه خارجی از جنس چربی دارند، با مایع و صابون می توان به راحتی آنها را نابود کرد. بعلاوه دقت کنید که مدام دستانتان را به چشم، بینی و حتی دهان نزدیک ننموده و آنها را لمس نکنید؛ چراکه اگر دست آلوده باشد، با تماس به بخش های مذکور، میکروب ها به راحتی به داخل بدن وارد می شوند.

واکسیناسیون

این اقدام معمولا به منظور ایمن ساختن بچه ها انجام می شود. واکسیناسیون می تواند به طرز قابل توجهی شانس ابتلا به امراض مختلف را کاهش دهد. البته اقدامات واکسیناسیون معمولا نیازمند یک تقویم و اصول است که به وسیله مراکز بهداشتی و درمانی می توان به این موضوع آگاهی نسبی پیدا کرد.

در خانه بمانید

اگر علائم گفته شده برای بیماری های عفونی را در خود به وضوح می بینید، بهتر است در خانه بمانید. بیرون رفتن از منزل می تواند شرایط جسمانی را بدتر کند. اگر فرزندتان این علائم را نشان می دهد، بهتر است برای چند روزی مدرسه نرود و در خانه استراحت کند. این موضوع می تواند جلوی ابتلای افراد دیگر را به بیماری بگیرد.

رعایت اصول بهداشتی در طبخ غذا

قبل از آماده سازی و طبخ غذا باید سطوح آشپزخانه و کانتر به خوبی تمیز شده باشد. بعلاوه برای پختن غذا باید دمای مناسبی مد نظر گرفت تا اگر میکروبی در اجزای خوراک وجود دارد، به سرعت کشته شود. معمولا دمای 71 درجه سانتی گراد برای غذاهای گوشت قرمز مناسب است. برای مرغ و گوشت سفید دمای 74 درجه و برای سایر غذاهای گوشتی دمای 63 درجه کفایت می نماید. بعلاوه باید به این نکته بسیار مهم اشاره نمود که به جای مانده غذا را نباید در دمای اتاق نگهداری کرد. به جای مانده غذا را باید در اسرع وقت در داخل فریز واقع شده است؛ چراکه فعالیت میکروب ها در دمای بسیار پائین متوقف خواهد شد. بنابراین، شانس آلودگی و فاسد شدن غذا به شدت کاهش می یابد.

وسایل شخصی تان، تنها متعلق به خودتان است

وسایل شخصی تان، یعنی مسواک، شانه سر و تیغ را باید تنها خودتان بهره ببرید. به اشتراک گذاری این دسته از وسایل با سایر اعضای خانواده می تواند به سرعت به انتشار یک بیماری عفونی یاری کند. بعلاوه بهتر است هر فردی از لیوان خودش آب بنوشد.

در سفر حواستان به سلامتی تان باشد

اگر قرار است به یک شهر یا کشور دیگر سفر کنید، بهتر است اقدامات لازم را برای واکسیناسیون هایی که انجام نداده اید پیگیری کنید. بعلاوه برای مقابله با بیماری های عفونی رایج و متداول بهتر است داروهای لازم را پیش از سفر تهیه نموده تا در صورت نیاز از داروها بهره ببرید و برای تهیه دارو در یک مکان نا آشنا به دردسر نیفتید.