یاداشت، انگیزه های احتمالی روسیه از استقرار اس-300 در جنوب تاجیکستان - مبصر کلاس

به گزارش مبصر کلاس، سفر ترامپ به افغانستان و تغییر احتمالی استراتژی ایالات متحده در افغانستان و مشاهده محرکه های تهدیدآمیز در رفتار نظامی ائتلاف بین المللی در افغانستان می تواند اصلی ترین انگیزه روسیه از استقرار سامانه اس300 در تاجیکستان باشد.

به گزارش گروه بین الملل مبصر کلاس، استقرار هر نوع از ترتیبات نظامی بسته به دکترین امنیتی اتخاذ شده، می تواند در راستای دفع یک تهدید احتمالی تعیین و استحکام لایه دفاعی، و یا ایجاد یک تهدید جدید برای طرف مقابل به منظور بازدارندگی باشد. از این منظر، انواع کنش های نظامی و استفاده از تجهیزات منحصر به فرد در مکان های ویژه را نیز می توان در این چارچوب تحلیل کرد.

طی هفته های اخیر خبرهای متعددی از استقرار یک سامانه موشکی اس-300 از نوع فوریت (Favorit) در تاجیکستان منتشر شده است. روز گذشته نیز شبکه تلویوزیونی روسی زوزدا با انتشار ویدئویی آمادگی رزمی این سامانه را نشان داده و گفت که بخشی از این گردان پدافندی در نزدیکی شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان مستقر شده است. بخش دیگر این گردان پدافند هوایی نیز در مرزهای جنوبی این کشور، در نزدیکی افغانستان به منظور محافظت از پایگاه نظامی روسیه در این کشور، مستقر شده است.

سامانه موشکی اس-300 یک سامانه پدافندی برد بلند است که توانایی درگیری و مقابله با انواع جنگنده های نظامی و موشک های کروز را داشته و مقابله با موشک های بالستیک نیز در نسخه های جدیدتر اضافه شده است. نسخه تحویل مستقر شده در تاجیکستان بنا بر گزارش وب سایت روسی اسپوتنیک از نوع اس-300 پی ام یو2 و از مدل فوریت است. این سامانه از جمله آخرین و پیشرفته ترین نسخه های اس-300 است که ویژگی های منحصر به فردی همچون آماده سازی در مدت زمان کمتر نسبت به نسخه های پیشین و استفاده از موشک های جدیدتر با برد بیشتر می باشد.

در اظهار نظرهای کارشناسان و مقامات روس در رسانه های این کشور، محافظت از منافع راهبردی روسیه در مقابل تهدیداتی ناشی از حملات هوایی و فضایی برای این سامانه عنوان شده است. با توجه به این اظهارات، محل استقرار سامانه مربوطه و تعیینات و ویژگی های عنوان شده برای مدل فوریت، می توان نتیجه گیری کرد که سامانه مذکور برای پاسخ فوری به تهدیدات هوایی از فاصله دورتر و از راستا جنوب طراحی شده است.

با این حال با بررسی دکترین نظامی روسیه و تاجیکستان در سال های اخیر می توان حوزه های تمرکز دفاعی و نظامی این دو کشور در مرزهای جنوبی را به سادگی به دست آورد. تاجیکستان از سال 2018 برای چندین بار مورد هدف حملات گروه های تروریستی منتسب به داعش قرار گرفته است. آخرین حمله نیز به یک پایگاه مرزی در منطقه عشق آباد در نزدیکی مرزهای ازبکستان نیز ادعا شد از راستا افغانستان اجرا شده است. در سال 2018 همچنین دولت و نیروهای امنیتی تاجیک مدعی شدند یک حمله تروریستی به پایگاه نظامی 201 روسیه در جنوب این کشور را نیز خنثی نموده اند. علاوه بر این، تاجیکستان طی یک سال اخیر چند درگیری مرزی با قاچاقچیان و گروه های شبه نظامی در جنوب این کشور و برخی مناطق شمالی افغانستان نیز اجرا شده است. این درگیری ها حتی در برهه ای به حدی شدت گرفت که طی آن جنگنده های نیروی هوایی تاجیکستان مواضعی در ولایت تخار در شمال افغانستان را بمباران کردند که منجر به کشته شدن شماری از شبه نظامیان وابسته به طالبان شد.

روسیه نیز طی این سال ها چه به صورت مستقل و چه در چارچوب های امنیتی چندجانبه نظیر سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و سازمان همکاری شانگهای، بر این تهدید از سوی افغانستان تاکید نموده است. در آخرین نمونه، در سفر اخیر نیکولای پاتروشف، رئیس شورای امنیت فدراسیون روسیه به ازبکستان و تاجیکستان، این موضوع مورد تاکید ویژه وی قرار گرفت.

با این اوصاف این سوال کلیدی پیش می آید که استقرار یک سامانه موشکی پدافندی برد بلند در تاجیکستان که طبیعتا هزینه سنگینی برای مسکو در بر دارد، در پاسخ به چه تهدید مهم تری انجام گرفته است؟ یقینا نمی توان ادعا کرد این سامانه برای محافظت از تاجیکستان مستقر نشده است. چرا که روابط تاجیکستان با همسایگان خود، به ویژه ازبکستان، در حال حاضر در بهترین شرایط ممکن طی سال های پس از استقلال واقع شده است و از سوی کشورهای فرامنطقه ای نیز این کشور با هیچ تهدید نظامی هوایی روبرو نبوده است. لذا باید پاسخ این سوال را در مسکو جست وجو کرد. به ویژه با توجه به اظهار نظر روس ها درباره استقرار این سامانه در تاجیکستان در چارچوب توافقات سازمان پیمان امنیت دسته جمعی، می توان با ضریب اطمینان بیشتری از تهدید جدید و بزرگ تر سخن گفت.

طبیعتا این تهدید مربوط به نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا در افغانستان می شود. نیروهایی که گفته می شود طی سال های اخیر فرایند کاهش حضور و بازگشت را طی نموده اند. در توافقات اخیر با میانجی گری ازبکستان نیز قرار بود شمار بیشتری از سربازان آمریکایی از افغانستان خارج شوند.

استقرار این سامانه توسط روسیه در جنوب تاجیکستان نشان از مشاهده یک رفتار تهدیدآمیز از سوی ائتلاف بین المللی در سطح حریم هوایی منطقه می باشد. با این حال تعیین نیست آیا چنین رفتاری هدفمند و با برنامه ریزی های گسترده تری اجرا شده یا صرفا یک امر عادی بوده است. سفر دونالد ترامپ به افغانستان و بازدید وی از پایگاه های نظامی آمریکایی در این کشور می تواند نشانی از تغییراتی در استراتژی کلی ایالات متحده در افغانستان باشد. تغییراتی که شاید برای روسیه و آسیای مرکزی مطلوب نباشد.

از سوی دیگر نیز پیوند تهدید سنتی منطقه در حوزه شبه نظامیان و گروه های تروریستی با تهدیدات هوایی در فواصل دور را نیز می توان به نوعی با الگوهای برخی کشورهای فرامنطقه ای در پشتیبانی هوایی از این گروه ها در سوریه و عراق تطبیق داد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز اخیرا تاکید نموده بود که مسکو از تجربه مبارزه با تروریسم در سوریه در آسیای مرکزی استفاده خواهد کرد.